وجود پاكيزه حضرت معصومه(س) تنها هفده روز در قم دوام يافت و پس از اين مدت كوتاه به لقاء الله شتافت.
مولف تاريخ قم از وفات و تشييع پيكر نورانى دختر موسى بن جعفر(ع) چنين ياد كرده است: «... ستى فاطمه ... هفده روز در حيات بود چون او را وفات رسيد بعد از تغسيل و تكفين و نماز موسى بن خزرج در زمينى كه او را بابلان بود آنجا امروز روضه مقدسه اوست، دفن كرد و بر سر تربت از بوريا سايه ساخته بودند تا آنگاه كه زينب دختر محمد بن على الرضا: اين قبه بر سر تربت او بنا نهاد».

معرفي حرم حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام و ساختمان‌ها و موقوفات و تشكيلات اداري وابسته به آن كه بيشتر آنها در شهر قم واقع است.

 زمينه تاريخي:

حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام، (د 201ق/816 م) دختر امام موسي كاظم عليه السلام است. در باب علت و تاريخ شهرت وي به «معصومه» اظهار نظر قطعي دشوار است. بر اساس فرماني از جهانشاه قره قويونلو (سده 9ق/15م) فقط مي‌توان حدس زد كه از همين روزگاران به اين نام مشهور شده است. وي در 201ق/816م، يك سال پس از ورود امام رضا عليه السلام به مرو، عزم خراسان كرد و چون به ساوه رسيد، بيمار شد. موسي بن خَزرج اشعري، از اشعريان مقيم قم، به ساوه رفت و وي را به قم آورد و در سراي خويش منزل داد. مطابق روايتي ديگر، خود حضرت فاطمه عليهاالسلام از خادم خواست كه او را به قم برد. بيماري او هفده روز ادامه يافت و به فوت انجاميد.

حضرت فاطمه ی معصومه، بنت موسی بن جعفر که درود خداوند بر آن دو بزرگوار باد در ذیالقعده سال 173 ه ق در مدینه متولد شد.

حضرت فاطمه معصومه(س) در تحت تربیت پدر بزرگوارش، حضرت موسی بن جفعر(ع) و برادر گرامی اش حضرت رضا(ع) به مقام والایی رسید. ارزش متعالی ایشان را در این جمله ی کوتاه که از پدر بزرگوارش نقل شده، می توان یافت : «فداها ابوها» یعنی: «پدرش به فدایش!»

حضرت امام کاظم(ع) بواسطه ی علاقه خاص به نام مادر بزگوارشان، نام چهار دخترشان را «فاطمه» نهادند:

1- فاطمه کبری(حضرت فاطمه ی معصومه) 2- فاطمه وسطی 3- فاطمه صغری 4- فاطمه اخری؛ که در برخی منابع با نام «فواطم اربعه» از آنها یاد شده است.

به جز دو لقب معروف، القاب دیگری نیز به ایشان نسبت داده شده است: «طاهره» ، «حمیده»، «رشیده»، «تقیه» ، «رضیه»، «اخت الرضا» و «صدیقه».

ميلاد:

ميلاد مسعود حضرت فاطمه معصومه(س) در روز اول ذيقعده سال 173 هـجري واقع شده است. مدرك اين سخن، گفتار محدث خبير، علامه گرانقدر مرحوم آية الله شيخ على نمازى (متوفى دوم ذيحجة الحرام سال هـجري) صاحب كتاب ارزشمند«مستدرك سفينه» و ده ها كتاب ديگر است، كه ايشان در صفحه 257 جلد هشتم كتاب مستدرك سفينه در ماده «فطم» ، شرح زندگانى حضرت معصومه(س) را با اين عبارت آغاز مي كند:
فاطمة المعصومه المولودة فى غرة ذى القعده سنة173...

هجرت حضرت امام على بن موسى الرضا(ع) از مدينه به مرو، هجرتى اجبارى بود كه هر نوع تصميم گيرى را از وى سلب كرده بود.
لذا خاندان پيامبر و خاصان امام كه بى فروغ او زندگى برايشان مفهومى نداشت، قصد هجرت به ايران كردند و ليكن مخالفت دستگاه خلافت باعث شد تا هجرت حضرت فاطمه معصومه(س) با يكسال تاخير صورت پذيرد.
حسن بن محمد بن حسن قمى گويد: «از سادات حسينيه از فرزندان موسى بن جعفر عليهما السلام كه به قم آمدند، فاطمه بود دختر موسى بن جعفر عليها السلام.
چنين گويد بعضى از مشايخ قم كه چون امام على بن موسى الرضا عليهما السلام را از مدينه بيرون كردند تا به مرو رود از براى عقد بيعت به ولايت عهد براى او سنة ماتين، خواهر او فاطمه بنت موسى بن جعفر عليهم السلام در سنه احدى و ماتين به طلب او بيرون آمد.
چون به ساوه رسيد، بيمار شد.
پرسيد كه ميان من و ميان شهر قم چه قدر مسافت است، او را گفتند كه ده فرسخ است.

حضرت امام رضا - عليه السلام - پس از شهادت پدر بزرگوارش، در سال 183 هجرى در 35 سالگى، عهده دار مقام مامت شد.
دوره امامت ايشان بيست سال بود كه ده سال نخست آن با خلافت «هارون الرشيد»، پنج سال با خلافت «محمد امين » و پنج سال آخر با خلافت «عبدالله المامون » معاصر بود.
با شهادت امام موسى كاظم(ع)، سياست ضد علوى عباسيان با شكست مواجه شد.

اوضاع سياسى و فرهنگى عصر موسوى - دولت عباسى گروههاى مختلف فكرى و سياسى چون شيعيان، عباسيان و خوارج با امويان مخالف بودند و مخالفت گروههايى چون شيعه اماميه به سالهاى آغازين عصر خلافت مى رسيد.
به شهادت رساندن امامان شيعه موج خشم و نفرت را در ميان شيعيان به حركت درآورده بود و گاه اين حركتها به صورت قيامهايى عليه خاندان اموى خودنمايى مى كرد.
عباسيان كه به صورت خزنده حيات سياسى خود را در دوره خلافت امويان شروع كرده بودند با دو پشتوانه دينى و دنيايى حكومت را به دست گرفته و احزاب مدعى را يكى پس از ديگرى بركنار كردند.
سابقه دنيايى آنها، اتكاء به سابقه اشرافيت قريشى بود كه ريشه در پيمان سياسى و تجارى يك قرن گذشته اعراب داشت و سابقه دينى آنها، اتصال به خاندان نبوت و وراثت فاطمى و علوى بود كه در دل مردم مؤمن حجاز و عراق و يمن و ايران ريشه دوانده بود.
(نقشه 5) عباسيان از خاندان عموى پيامبر، «عباس » بودند و از خاندان مكى «هاشم » محسوب مى شدند، همين سبب ادعاى حقانيت خود را بر خلافت در چشم مؤمنان مى آراستند، حال آنكه بنى اميه از اين امتياز محروم بودند.
با اين همه پس از استقرار حكومتشان با علويان همان رفتارى را نمودند كه پيش از آنها خاندان اموى كرده بود.