اوضاع سياسى و فرهنگى عصر موسوى - دولت عباسى گروههاى مختلف فكرى و سياسى چون شيعيان، عباسيان و خوارج با امويان مخالف بودند و مخالفت گروههايى چون شيعه اماميه به سالهاى آغازين عصر خلافت مى رسيد.
به شهادت رساندن امامان شيعه موج خشم و نفرت را در ميان شيعيان به حركت درآورده بود و گاه اين حركتها به صورت قيامهايى عليه خاندان اموى خودنمايى مى كرد.
عباسيان كه به صورت خزنده حيات سياسى خود را در دوره خلافت امويان شروع كرده بودند با دو پشتوانه دينى و دنيايى حكومت را به دست گرفته و احزاب مدعى را يكى پس از ديگرى بركنار كردند.
سابقه دنيايى آنها، اتكاء به سابقه اشرافيت قريشى بود كه ريشه در پيمان سياسى و تجارى يك قرن گذشته اعراب داشت و سابقه دينى آنها، اتصال به خاندان نبوت و وراثت فاطمى و علوى بود كه در دل مردم مؤمن حجاز و عراق و يمن و ايران ريشه دوانده بود.
(نقشه 5) عباسيان از خاندان عموى پيامبر، «عباس » بودند و از خاندان مكى «هاشم » محسوب مى شدند، همين سبب ادعاى حقانيت خود را بر خلافت در چشم مؤمنان مى آراستند، حال آنكه بنى اميه از اين امتياز محروم بودند.
با اين همه پس از استقرار حكومتشان با علويان همان رفتارى را نمودند كه پيش از آنها خاندان اموى كرده بود.

سرت را به شيشه پنجره تكيه داده اى. ماشين از پليس راه مى گذرد و هر لحظه به شهر نزديك تر مى شود، دلت بهانه مى گرفت، هواى او را كرده بود كه پا در سفر گذاشتى از لحظه اى كه ساك را بسته اى و راه افتاده اى هر لحظه بى تابتر شده اى از بلنداى جاده به شهر خيره مى شوى نگاهت از روى ساختمان ها مى گذرد. چشمان تشنه ات در التهاب عطش مى سوزند. چيزى را مى كاوند كه خود نمى دانى، دلت گواهى روشنى مى دهد. در تابش نور آفتاب تشعشع خيره كننده «گنبد طلايى» حرمش چشمانت را به آتش مى كشد. نگاه تشنه ات بر روى گنبد قفل مى شود، مى ماند. گويى به آنچه مى طلبيده رسيده است..

۱- گران سنگی حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام

به گفته محدث بزرگ حاج شیخ عباس قمی و نویسنده کتاب قاموس الرجال در میان فرزندان امام موسی بن جعفر علیه‌السلام بعد از امام رضا علیه‌السلام حضرت معصومه علیهاالسلام برترین و گران‏سنگ‏ترین آنها به شمار می‏آید.

 2- موقعیت معنوی

امام رضا علیه‌السلام که در زیارتنامه حضرت معصومه علیهاالسلام در بزرگداشت و تجلیل آن حضرت او را دارای منزلت رفیع در نزد خداوند می‏خوانند و خواستار شفاعت خود، توسط آن حضرت در درگاه خداوندی می‏شوند.

 ۳- فقاهت

روزی گروهی از شیعیان به قصد دیدار امام موسی بن جعفر علیه‌السلام و پرسش سؤالات خود به مدینه آمدند ولی امام در مدینه حضور نداشتند. از این رو، سؤالات خود را مکتوب به خانواده آن حضرت تحویل دادند تا در سفر بعدی، پاسخ آنها را از امام بگیرند. حضرت معصومه علیهاالسلام خود پاسخ پرسشها را نوشته به آنها داد. این گروه، در بین راه با امام موسی بن جعفر برخورد کردند و پاسخها را به امام ارائه نمودند. امام ضمن تأئید پاسخ‏ها ابراز خوشحالی کردند.

آنچه در پي مي­آيد نگاهي است اجمالي و گذرا به زندگاني اسوه زنان عالم و الگوي شايسته انسانيت، فاطمه ثاني، دخت گرامي امام موسي بن جعفر (ع)، حضرت معصومه (س) که تحت عنوان «کريمه اهل بيت (س)» تقديم دانشوران فرهيخته و لب نگران نکته­سنج مي­­گردد. اميد آنکه سعي نگارنده در ارائه اين وجيزه ناچيز مشکور و در ساحت قدسي آن قديسه مطهره، مقبول افتد و خوانندگان اهل دقت و نظر را گامي به معرفت و محبت آن محبوبه حق، نزديک نمايد.

مقدمه

در نگرش اسلامي انوثت يا ذکورت ملاک امتياز و معيار برتري نيست، روي سخن اسلام با انسان است و انسانيت در قالب جنسيت خاص نمي­گنجد. در انديشه اسلامي مرد بودن يا زن بودن انسان، هيچکدام ملاک برتري کمال يا مايه کهتري و نقص نيست. در خطابات قرآني روي سخن با ناس، انسان، مومنين و... است چنانکه مي­فرمايد: يا ايهاالناس اعبدو ربکم الذي خلقکم والذين من قبلکم. (بقره / 21)

يا ايها الانسان انک کادح الي ربک کدحا فملاقيه. (انشقاق /6

در اینکه آیا حضرت معصومه (س) به مرگ طبیعی از دنیا رفت یا با شهادت؟ بیشتر تاریخ نویسان تصریح کرده‌اند به این که حضرت معصومه در مسیر سفر از مدینه به خراسان وقتی به شهر ساوه رسیدند، بیمار شدند و از آن جا او را به قم آوردند و پس از ۱۷ روز، در تاریخ ۱۰ ربیع الثانی سال ۲۰۱ هـ.ق در سن ۲۸ سالگی و پیش از آنکه چشم مبارکشان به دیدار برادر گرامیشان امام هشتم (ع) روشن شود، در قم در میان اندوه فراوان محبان اهل بیت(ع)، از دنیا رفتند و شیعیان را در ماتم خود به سوگ نشاندند، مردم قم هم با تجلیل فراوان، پیکر پاکش را تشییع کردند و او را در باغ بابلان (محل فعلی حرم) به خاک سپردند.

بنا به نظر مشهور، حضرت معصومه سلام الله علیها در اول ذیقعده ی سال 173ه. ق، در مدینه ی طیبه، به دنیا آمد. در آغوش پر مهر امامت و ولایت، امام موسی کاظم (علیه السلام) و مادر گرامی اش نجمه (تُکْتَم)، پرورش یافت.

شیخ عبّاس قمی (ره) در مورد ایشان می فرماید:«...اما دختران موسی بن جعفر (علیهماالسلام)؛ به حسب آنچه به ما رسیده، افضل آنها سیده ی جلیله ی معظمه، فاطمه ی کبری، معروف به حضرت معصومه (سلام الله علیها) است که در قم مدفون است...»

 او معصومه و کریمه ی اهل بیت است!

تو اى حبيبه حق خلوه از خدا دارى
كه سوى خويش همه چشم ما سوى دارى
به چرخ حشمت و اجلال بيشتر از مهر
به پيش ديده اهل صفا ضيا دارى
تو آشنا نشوى گرچه به كسى از قدر
وليم در همه عالم تو آشنا دارى
به زائرين حريم خود اى ستوده خصال
نظر ز راه محبت جدا جدا دارى
به يك نگاه مس قلب ما طلا سازى
تويى كه با نظر خويش كيميا دارى
به هر كه مى نگرم جانب تو روى آرد
تو خود نظر مگر ازلطف سوى مادارى
از آن كه دختر موسى ابن جعفرى بخدا
كنند مدح تو گر تا به حشر جادارى
در پر بهاء(لمعات عشق, ص 118)
بالد بر آسمان ز شرف آسمان قم
سايد بر آستان تو سر آسمان قم
درگاه تو است مركز دارالفنون علم
طلاب دين كواكبى از كهكشان قم
در پيشگاه حضرت معصومه صبح و شام
بيزد گهر, مدرس گوهر فشان قم
سبقت ز ساكنان حريم خدا برند
از راه دوستى على عارفان قم
چون پاى اهل علم بر اين خاك مى رسد
اى دل به جان ببوس توهم خاكدان قم
اى در پر بها به قم گشته اى مكين
كردى ز خلد باز درى در مكان قم
سر عاكفان كعبه يزدان به جان نهند
بر آستان قدس ملك پاسبان قم
الفاظ در معانى مدح تو قاصر است
اى نازنين كه جسم تو باشد روان قم
آيد اگر خليل پيمبر در آن حرم
نبود شگفت گر شود از عاكفان قم
چشم دلم ز گرد ضريح تو روشن است
آرى چو توتيا بود اين ارمغان قم

(لمعات عشق, حيدر معجزه, ص 106)